JET YAKITININ VİSKOZİTE VE DONMA NOKTASI ÖZELLİKLERİ



Freezing point apparatus



VİSKOZİTE VE DONMA NOKTASI ÖZELLİKLERİ




Jet yakıtı, uçak kanatlarından motora serbest bir şekilde akabilmelidir. Akışkanlık bir maddenin akma kabiliyeti ile ilgili bir terimdir, fiziksel bir özellik değildir. Viskozite ve donma noktası kavramları nicel olarak jet yakıtının akışkanlığı konusunda fiziksel kavramlardır.

Jet yakıtı yüksek irtifalarda, özellikle kışın kutuplara yakın bölgelerde, ve yerde soğuk havalarda düşük sıcaklıklara maruz kalır. Jet yakıtının bu soğuk hava koşullarında akışkanlığını koruması gerekir aksi halde motorlara olan yakıt akışı azalır ve hatta durur.



Resim yazısı ekle



Viskozite bir sıvının basınç altında mekaniksel olarak veya yerçekimi tarafından oluşmuş koşullara gösterdiği akma direncidir. Su ve benzin gibi ince sıvıların düşük, motor yağı, pekmez gibi sıvıların ise yüksek viskoziteleri vardır. Bir sıvının viskozitesi sıcaklık düştükçe artar.



Jet yakıtı yüksek sıcaklıkta nozüller vasıtası ile motor içindeki yanma odalarına enjekte edilir. Bu sistem küçük yakıt damlalarının püskürtüldüklerinde ve havayla karıştıklarında hemen buharlaşmaları üzerine tasarlanmıştır. Püskürtme şekli ve damlacıkların büyüklüğü yakıtın viskozitesi ile bağlantılıdır. Yakıtın viskozitesi yüksek ise uçuş süresince motorun tekrar yanması zorlaşır. Bu nedenle yakıt rafineri sertifikalarında viskozite için bir üst limit belirlenmiştir. (-20⁰ C de 8.000, Test Metodu ASTM D 445)

Jet yakının viskozitesi uçak yakıt sistemindeki basınç düşüşünü de etkiler. Yüksek viskozite daha yüksek basınç düşüşlerine sebep verir, bu da yakıt pompasının sabit bir yakıt akışı elde edilmesi için daha çok çalışması anlamına gelir.

Jet yakıtının donması suda olduğu gibi aynı derecede olmaz. Jet yakıtının içerisinde farklı donma noktalarına sahip hidrokarbonlar vardır. Yakıt soğudukça en yüksek donma noktasına sahip karbon bileşenleri vaks kristalleri formunda katılaşmaya başlar. Soğuma devam ettikçe daha düşük donma noktasına sahip hidrokarbonlar katılaşmaya başlar. Böylelikle jet yakıtı homojen bir sıvıdan, birkaç vaks kristali ihtiva eden bir sıvıya ve en nihayetinde katıya yakın bir hidrokarbon tabakasına dönüşür. Jet yakıtının donma noktası/derecesi, vaks kristaline dönüşene kadar soğutulmuş yakıt ısıtıldığında  en son eriyen vaks kristalinin eridiği derecedir. Yani vaks kristali haline gelmiş en son  hidrokarbonun eridiği derecedir. Bu da jet yakıtının donma noktasının yakıtın tamamen katı haline haline geldiği derecenin çok daha üstünde olduğu anlamına gelir.

JET YAKITI TERMAL STABİLİTESİ (JFTOT TESTİ-ASTM D 3241)

JET YAKITI TERMAL STABİLİTESİ (JFTOT) TESTİ (ASTM D 3241)

(JFTOT- Standard Test Method for Thermal Oxidation Stability of Aviation Turbine Fuels)

Termal stabilitenin ölçüldüğü JFTOT testi jet yakıtının yanma kalitesi ve performansı ile ilgili yapılan bir testtir. Termal stabilite testi ile jet yakıtının yüksek ısılarda da yanıp yanmadığını ve iyi performans verip vermediğini ölçülür. Bu testte jet yakıtının belli derecede uçağın yanma odalarında (combustion center) bıraktığı depozitler önemlidir. Termal stabilite testinde cam bir tüp içerisine konan jet yakıtı 260⁰C ye kadar ısıtılır ve tüp içerisinde partikül (existent gum) oluşup oluşmadığına bakılır. Burada tüp içerinde görülebilecek en üst depozit değeri 3’ten düşük olmalıdır. Bu test ile yakıtın belli derecelerde de yanma kalitesini koruduğundan emin olunur. Yakıt yandıkça geride partikül oluşturur. Yakıtın yanma kalitesi ne derece düşük ise o denli çok partikül oluşumuna neden olarak, uçak filtrelerinde tıkanmaya (clogging) neden olur.

Jet yakıtının termal stabilitesi yüksek olmalı ve yüksek derecelerde de iyi performans vermelidir.

Uçakta filtre tıkanıklığı (filter clogging) tespit edildiğinde buna sebep yakıt ikmal araçlarından kaynaklı partiküllerin olabileceği gibi düşük kaliteli yakıtın yandıktan sonra geriye bıraktığı partiküller de olabilir. Bu sebeple bu tarz bir olumsuzluk ile karşılaşıldığında partiküler kirliliğin ölçüldüğü testin yanı sıra, termal stabilitenin ölçüldüğü JFTOT testi de yapılmalıdır.

JET FUEL DISTRIBUTION SYSTEM

Jet fuel produced in the refinery goes a clay filter which seperates solid particules from fuel. It passes the Filter water seperator for removal of water and particulates. After fuel has been transferred to an intermediate depot, it again goes through a filter water seperator. Fuel from intermediate depot is transferred to airport terminal by road tankers, by barges and by railway.

Before fuel enters the storage tanks of the airport depot it again goes through filtering. (FWS and/or microfilters). Fuel from the airport terminal is transferred to the aircraft whether by refullers or through hydrant system by dispensers.

DENİZ TANKERLERİ İLE JET YAKITI TAŞIMACILIĞI

DENİZ TANKERLERİ İLE JET YAKITI TAŞIMACILIĞI

Jet yakıtının deniz aşırı taşımacılığı artan talep ve tedarik merkezlerinin değişmesiyle çok büyük miktarlara ulaşmıştır. Deniz tankerleri ile jet yakıtının yanı sıra birçok farklı ürün de taşındığından deniz tankerlerinde jet yakıtı taşımacılığı yapılmadan önce tüm kontroller sağlanmalıdır ve ürün kalitesini korumak adına bazı özel gerekliliklerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Yine yeni üretilmiş deniz tankerlerinin de jet yakıtı taşımacılığında kullanılabilmeleri için bazı prosedürlerin uygulanması gerekmektedir. Deniz tankerleri ile önceden farklı ürün taşıması yapılmış ise Jet yakıtı taşımacılığı yapılmadan önce tanker kompartımanları, boru hatları ve pompa sistemlerinde bir önceki ürün kalıntıları olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Deniz Tankeri

Jet yakıtı taşımacılığı için yapılacak deniz tankeri seçiminde tankerin durumu, personel kapasitesi, tanker kompartımanlarının kaplandığı materyal, tank içerisinde herhangi bir bakır içeren madde bulunup bulunmadığı, tank yıkama sistemi (temiz sıcak su, buhar, deterjanlar), inert gaz sistemi ve atık sistemi gibi unsurlar göz önünde bulundurulmalıdır.

Deniz tankeri kargo tankları korozyona dayanıklı materyallerden imal edilmeli ve tank içi kaplaması epoksi ile yapılmalıdır. Kargo tanklarında herhangi bir çinko kaplama ve bakır içeren komponent kullanılmamalıdır, zira bu materyaller jet yakıtının termal stabilitesine zarar verebilecek potansiyel materyallerdir.

Tanker ile aynı anda birden fazla ürün taşınacaksa ürün segregasyonu (ayırım) yapılmalıdır. Buna kompartımanlar, boru hatları, pompalar, vanalar ve ürün kirliliğine sebebiyet verebilecek noktalardaki diğer fiziki ekipmanlar dahildir.

Tanker kapakları su geçirmez olmalı ve kapalı, kilitli durumda iken mühürlü olmalıdır.

Yeni imal edilmiş deniz tankerlerinin ilk taşımacılığı jet yakıtı ile yapılmamalıdır, zira bu durum ürünün kirlenmesine neden olabilir.

Öncesinde jet yakıtı taşımacılığı yapılmamış ve sürekli farklı ürünler taşınmış deniz tankerleri ile jet yakıtı taşınacaksa, yüklemeden sonra çoklu kompoze numune alınarak Resertifikasyon ve Termal stabilite testlerinin yapılması gerekir. Bu dokümanlar da tankerdeki ürün indirilmeden önce alıcıya ulaştırılır. Bunun yanı sıra tankerde taşınan son 3 kargonun özelliklerinin belirtildiği dokümanlarda alıcıya verilir.

Tanker temizleme metotları, taşımacılıkla ilgili bilgiler ve öneriler ile ilgili standartlar EI HM50 spesifikasyonunda mevcuttur.  

JET YAKITININ TANK VE BORU HATTI ÖZELLİKLERİ

JET YAKITI TANK VE BORU HATTI ÖZELLİKLERİ

Jet yakıtı tank ve boru hatları

Akaryakıt tesislerinde uyulması gereken prosedürler yakıtın temiz, berrak, kullanıma uygun, kirlilikten uzak ve standartlar dahilinde on-spec kalmasını teminat altına alır.

Jet yakıtı tesislerinde yapılacak boru hattı, yakıt tankı gibi her ilave, modifikasyon ya da değişim dünyada kabul gören standartlar doğrultusunda yapılmalıdır. Yakıtın kalitesi sistemin her safhasında sağlanmalıdır.

Jet yakıtının depolandığı tanklar diğer ürünlerin depolandığı tanklardan ayrılmış olmalıdır. Rafinerilerde de sertifikalandırılmış ve sertifikalandırılmamış, harmanlanmış ve harmanlanmamış jet yakıtları da ayrı tanklarda depolanmalıdır.

Ürün transferi için yapılmış boru hatlarından farklı cinste ürün geçişi sağlanırken ürünlerin birbiri ile karışmamasına özen gösterilmeli, boru hattında bir önceki üründen kalan kalıntıların bir sonraki ürüne karışması engellenmelidir. Örneğin biyo yakıt geçişi sağlanmış boru hattından jet yakıtı geçişi sağlanacaksa boru hattındaki kalıntıların jet yakıtına karışması engellenmelidir, zira biyo yakıt jet yakıtına karışarak kirliliğe neden olabilir. (FAME)

Depolama alanlarındaki tankların ve boru hatlarının üretildiği materyaller içinde bulunan ürünün kalitesine etki etmemelidir. Zira jet yakıtlarının termal stabilitesi bakır, çinko, kadmiyum gibi materyaller ile karışım sonucunda düşer. Bu sebeple tank ve boru hattı iç kaplamalarında bakır ve kadmiyum alaşımları, galvanizli çelik, çinko veya plastik materyaller kullanılmamalıdır. Bunların yerine paslanmaz çelik, karbonlu çelik veya alüminyum kullanılmalı, iç kaplama epoksi ile yapılmalıdır.